“ƏVƏZ ZEYNALOV CİNAYƏT TÖRƏTMƏMİŞDİR, ONUN MÜHAKİMƏSİ HÜQUQİ MÜƏYYƏNLİK PRİNSİPİNƏ ZİDDİR!” |

منذ 1 week

Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsinə
Məhkum Zeynalov Əvəz tapdıq oğlunun
müdafiəçiai fərdi qaydada fəaliyyət göstərən
vəkil Layıc Aqil Tacir oğlu tərəfindən

KASSASIYA ŞİKAYƏTİ

/Bakı Apelyasiva Məhkəməsinin Cinayət Kollegiyasının 23.04.2024-cü il tarixli-ci il tarixli 1 (103)-917/2024 nömrəli qərarından/ İlk öncə qeyd edilməlidir ki, müvəkkilim Zeynalov Əvəz Tapdıq oğlu siyasi məhbusdur və bir çox mötəbər qurumlar tərəindən siyasi məhbus kimi qiymətləndirilmiş, onun həbsi məhz onun jurnalist kimi fəaliyyəti ilə əlaqələndirilmişdir. Biz də həmin düşüncəni bölüşür, bu qurama cinayət işin onun jurnalistik fəaliyyəti ilə əlaqəli olduğuna əminik. Siyasi məhbus fenomeni ilə beynəlminəl məfhum olmaqla bərabər, ölkədaxili qanunvericilikdən asılı deyildir, avtonom xarakteri daşıyır. Əvəz Zeynalov ölkədə demoktarik pluralizm üçün əvəzsiz rol oynamış, Tərtər Cinayətlərini həmişə işıqlandırmış, qismi olsa da bu əsrin cinayətinə görə vətən xaini damğası vurulan onlarla insana qarşı qondarma cinayət işinə dövlətin diqqətini cəlb etmiş, nəticədə onlarla insan üzərində vətən xaini damğası götürülmüş və bəraət almışlar. O, bu fəaliyyət dövründə dəfələrcə yüksək çinli məmurlar tərəfindən dolayı yollarla təzyiqlərə, təhdidlərə məruz qalmışdır. Lakin o, jurnalist etikasını hər şeydəb üstün tutaraq susmamış, öz möbvqeyini kəskin şəkildə ictimailəşdirmişdir. Zeynalov Əvəz Tapdıq oğlu Azərbaycan Respublikası CM-nin 311.3.2, 311.3.3, 311.3.4 və 312-1.1-ci maddələri ilə təqsirli bilinərək ona Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 46.2-ci maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 311.3.2, 311.3.3, 311.3.4-cü maddələri ilə 2 (iki) il müddətə dövlət, yerli özünüidarəetmə orqanlarında və kommersiya hüquqi şəxslərdə rəhbər və maddi məsul vəzifə tutma hüququndan məhrum edilməklə 8 (səkkiz) il müddətə azadlıqdan məhrum etmə cəzası, Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 312-1.1-ci maddəsi ilə 3
(üç) il müddətə azadlıqdan məhrum etmə cəzası təyin edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 66.3-cü maddəsinə əsasən Zeynalov Əvəz Tapdıq oğluna təyin edilmiş əsas cəzaları qismən toplamaqla və Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 66.4-cü maddəsinə əsasən əlavə cəzanı əsas cəzaya
birləşdirməklə ona cinayətlərin məcmusu qaydasında qəti olaraq 2 (iki) il müddətə dövlət, yerli özünüidarəetmə orqanlarında və kommersiya hüquqi şəxslərdə rəhbər və maddi məsul vəzifə tutma hüququndan məhrum dilməklə 9 (doqquz) il müddətə azadlıqdan məhrum etmə cəzası təyin edilmişdir. Zeynalov Əvəz Tapdıq oğlunun qəti əsas cəzasını ümumi rejimli cəzaçəkmə müəssisəsində çəkməsi, Zeynalov Əvəz Tapdıq oğlunun həbsdə saxlanıldığı müddətin cəza müddətinə daxil edilməsi və ona təyin edilmiş qəti əsas cəzanın əvvəlinin onun tutulduğu vaxtdan, yəni 10 sentyabr 2022-ci il tarixdən hesablanması, hökm qanuni qüvvəyə minənədək Zeynalov Əvəz Tapdıq oğlunun barəsində seçilmiş həbs qətimkan tədbiri dəyişdirilmədən saxlanılması hökm
edilmişdir. Həmin hökmdən verilən apellyasiya şikayəti təmin edilməmiş, mübahisələndirdiyimiz məhkəmə aktı ilə Bakı Apellyasiya Məhkəməsi birinci instansiya məhkəməsinin qərarını dəyişdirmədən qüvvədə saxlamışdır. MADDİ NORMALAR DÜZGÜN TƏTBİQ EDİLMƏMİŞDİR. ƏVƏZ ZEYNALLI VƏZİFƏLİ ŞƏXS DEYİL.
Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 311.1-ci maddəsində rüşvət alma, yəni vəzifəli şəxsin xidməti vəzifəsinin (səlahiyyətlərinin) icrası ilə əlaqədar hər hansı hərəkətə (hərəkətsizliyə) görə, eləcə də xidmət üzrə ümumi himayədarlıq və ya laqeydlik müqabilində özü və yaxud üçüncü şəxslər üçün birbaşa və ya dolayı yolla,
şəxsən və ya vasitəçidən istifadə etməklə maddi və sair neməti, imtiyazı və ya güzəşti istəməsi və ya alması, yaxud bu barədə təklif və ya vədi qəbul etməsi cinayət tərkibi kimi nəzərdə tutulmuşdur. Cinayət hüququ nəzəriyyəsinə görə bu cinayətin obyektiv cəhəti – vəzifəli şəxs tərəfindən şəxsən və ya vasitəçidən istifadə etməklə rüşvətin predmetini bilavasitə istəmədə və ya almaqda ifadə olunur. Vəzifəli şəxsin xidməti vəzifəsinin (səlahiyyətlərinin) icrası dedikdə isə bilavasitə tutduğu vəzifə səlahiyyətləri daxilində yerinə yetirməli olduğu vəzifələr başa düşülür. Vəzifəli şəxsin xidmət üzrə ümumi himayədarlığı dedikdə rüşvətalanın tutduğu vəzifənin əhəmiyyəti və mötəbərliyi sayəsində tabeçiliyində və ya nəzarəti altında olan başqa vəzifəli şəxslər
tərəfindən rüşvətverənin xeyrinə müəyyən hərkətlərin edilməsinin mümkünlüyü başa düşülür. Rüşvət vəzifəli şəxsin vəzifə səlahiyyətlərinə daxil olan və ya onun öz qulluq mövqeyinə görə yardım edə bildiyi hərəkətləri (hərəkətsizliyi) etməsinə görə, yaxud xidmət üzrə ümumi himayədarlığa və ya laqeydliyə görə verilir. Burada vəzifəli şəxsin vəzifə səlahiyyətlərinə daxil olan hərəkətlər (hərəkətsizlik) dedikdə, qanunla və ya
əmək müqaviləsi ilə vəzifəli şəxsə həvalə edilmiş səlahiyyətlərin icrası ilə əlaqədar edilən hərəkət və ya hərəkətsizlik başa düşülməlidir. Cinayət Məcəlləsinin 311-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş cinayət əməlinə gəldikdə isə qeyd edilməlidir ki, rüşvət alma korrupsiyanın ən geniş yayılmış və təhlükəli formalarından biridir. Bu cinayətin ictimai təhlükəliliyi ondan ibarətdir ki, rüşvət alma hakimiyyətin və dövlət idarəçiliyinin əsaslarını sarsıdır, dövlət orqanlarını əhali arasında hörmətdən və nüfuzdan salır, vətəndaşların hüquq və mənafelərinin, mühüm sosial prinsiplər olan ədalətliliyin və bərabərliyin pozulmasına səbəb olur. Rüşvət alma cinayətinin obyekti dövlət hakimiyyətinin, dövlət qulluğunun, yerli özünüidarə orqanlarında, habelə kommersiya və ya qeyri-kommersiya təşkilatlarında qulluğun normal keçirilməsini təmin edən ictimai münasibətlərdir. Rüşvət alma cinayəti obyektiv cəhətdən aşağıdaki əməllərin törədilməsi iləxarakterizə olunur: – vəzifəli şəxsin xidməti vəzifəsinin (səlahiyyətlərinin) icrası ilə əlaqədar hər hansı hərəkətə (hərəkətsizliyə) görə, eləcə də xidmət üzrə ümumi himayədarlıq və ya laqeydlik müqabilində özü yaxud üçüncü şəxslər üçün maddi və sair neməti, imtiyazı
və ya güzəşti istəməsi, – vəzifəli şəxsin xidməti vəzifəsinin (səlahiyyətlərinin) icrası ilə əlaqədar hər hansı
hərəkətə (hərəkətsizliyə) görə, eləcə də xidmət üzrə ümumi himayədarlıq və ya laqeydlik müqabilində özü yaxud üçüncü şəxslər üçün maddi və sair neməti, imtiyazı və ya güzəşti alması, – vəzifəli şəxsin xidməti vəzifəsinin (səlahiyyətlərinin) icrası ilə əlaqədar hər hansı hərəkətə (hərəkətsizliyə) görə, eləcə də xidmət üzrə ümumi himayədarlıq və ya laqeydlik müqabilində özü yaxud üçüncü şəxslər üçün maddi və sair nemət, imtiyazı
və ya güzəşt barədə təklifi və ya vədi qəbul etməsi. Təhlil edilən cinayətin obyektiv cəhətinə daxil olan əməl kimi rüşvət alma dedikdə, vəzifəli şəxsin rüşvət verənin və ya onun təmsil etdiyi şəxsin xeyrinə göstərdiyi “xidmət” müqabilində ona verilən pulu, qiymətli kağızı, əmlakı və ya əmlak mənfəətini istəməsindən, almasından və ya maddi və sair nemət, imtiyaz və ya güzəşt barədə təklifi və ya vədi qəbul etməsindən ibarət hərəkətlər başa düşülür. Rüşvət vəzifəli şəxsin vəzifə səlahiyyətlərinə daxil olan, yaxud xidmət üzrə himayədarlığa və
ya laqeydliyə görə verilir. VƏZİFƏLİ ŞƏXS anlayışına Konstitusiya Məhkəməsi aydınlıq gətirmişdir..
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumunun 19 iyul 2013-cü il tarixli qərarına əsasən – qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada tabeçiliyində olan və ya olmayan şəxslər barəsində sərəncam vermək səlahiyyətlərinə və ya hüquqi və fiziki şəxslər üçün icrası məcburi olan qərarlar qəbul etmək hüququna malik olan dövlət qulluqçuları, bələdiyyə üzvləri və bələdiyyə qulluqçuları, zabit, gizir və ya miçman olan hərbi qulluqçular hakimiyyət nümayəndəsi kimi vəzifəli şəxs hesab olunurlar; – dövlət və bələdiyyə müəssisə, idarə və təşkilatlarının, habelə digər kommersiya və qeyri-kommersiya təşkilatlarının işçiləri, hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər yalnız hüquqi əhəmiyyət kəsb edən, yəni başqa şəxslər üçün hüquq münasibətlərinin əmələ gəlməsi, dəyişməsi və ya xitam olunması ilə nəticələnən və ya nəticələnə bilən hərəkətlər etdikdə vəzifəli şəxs hesab olunurlar.

Saytların yığılması

Əvəz Zeynallı müstəqil jurnalist kimi youtube.com platforması üzərində virtual Xural TV kanalı açmışdır, həmin kanal youtube platforması üzərindən sosial şəbəkə qaydalarına əsasən qeydiyyata alınmışdır. Həmin kanal jurnalistin virtual kimliyidir, hüquqi şəxs və ya sahibkar kimi qiymətləndirilə bilməz. Həmin Kanal jurnalistin təxəyyülünün məhsulu olmaqla bərabər, birbaşa youtube qaydalarına tabedir və Azərbaycan Respublikası ərazisində fəaliyyətini də məhz youtube qaydalarına uyğun olaraq davam etdirir. Həmin Kanalda Əvəz Zeynalovun fəaliyyəti sahibkarlıq fəaliyyəti və ya vəzifəsi şəxs anlayışı kimi qəbul edilməsi sadəcə non-sensidr, huquqi nihilizmdir. Bu özü birbaşa onu göstərir ki, Əvəz Zeynalovun həbsinin motivi onu təcrid etməklə jurnalistlik fəaliyyətinə maneə olmaqdır. İttiham tərəfi və eyni zamanda daxili məhkəmələrin hər iki instansiyası Əvəz Zeynalova vəzifəli şəxs status vermək üçün, eyni zamanda onun həbsinin gizli agendasınına don geyindirmək üçün onun təsis etdiyi Xural Yayınları MMC-ni təsis etməklə əlaqələndirməyə çalışmışlar. İlk öncə qeyd edilməlidir ki, həmin MMC 12.01.2022-ci ildə təsis edilmişdir. Həmin MMC-nin təsis edilməsi ittihamda qeyd
edilən hadisələrin bir çoxundan sonrakı dövrə təsadüf edir. Digər tərəfdən həmin MMC-nin Əvəz Zeynalovun jurnalistik fəaliyyəti ilə və ya Xural TV youtube kanalı ilə, həmçinin müvəkkilimizin jurnalist kimi kimliyi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Xural Yayınları MMC-nin Nizamnaməsindən də göründüyü kimi onun təsis edilməsinin əsas
məqsədi mətbəə yayımçılığı və ya nəşriyyat olmuşdur. Həmin Cəmiyyət heç bir zaman fəaliyyət göstərməmişdir və fəaliyyəti də dondurulmuş vəziyyətdədir. Onun tam fəaliyyətə başlaması üçün avadanlıqlar tələb edilirdi ki, məhz bu avadanlıqların alınması üçün vəsait olmadığı üçün fəaliyyətsiz vəziyyətdə olmuşdur. Onun fəaliyyəti
gələcək üçün planlaşdırılmışdır. Nəticə olaraq Əvəz Zeynalova həmin Cəmiyyət ilə vəzifəli şəxs status qazandırmaq cəhdi uğursuzdur və qanunsuzdur, qərəzlilikdir. Dünyanın heç bir yerində jurnalistlik fəaliyyəti VƏZİFƏLİ şəxs status ilə qiymətləndirilmir. Jurnalist kimi Əvəz Zeynalov dırnaqarası zərərçəkmiş şəxslər üçün
hər hansı bir hüquqi münasibətləri yaratmaq, dəyişdirmək, xitam vermək səlahiyyətində olmadığı üçün o, vəzifəli şəxs hesab edilə bilməz. Digər tərəfdən yuxarıda da qeyd olunduğu kimi Əvəz Zeylanov kimdənsə pul tələb edib onun propoqandasını aparmamışdır. Nəzərə alsaq ki, dünyada təşəkkül tapmış qaydalardan göründüyü kimi jurnalistin əsas maliyyə mənbələrindən biri məhz PR və ya qara PRın aparılması üçün jurnalistin maraqlı əxslərdən qonorar almasıdır. Məhz bu səbəblədir ki, dünya praktikasında jurnalistlər qonorar almaqla kiminsə barəsində imic formalaşdırır və ya əks təbliğat aparır. Bu yolveriləndir və jurnalistlik etikası daxilindədir.
AR Cinayət Məcəlləsinin 3-cü maddəsinə əsasən yalnız bu Məcəllə ilə nəzərdə tutulmuş cinayət tərkibinin bütün əlamətlərinin mövcud olduğu əməlin (hərəkət və ya hərəkətsizliyin) törədilməsi cinayət məsuliyyəti yaradır. Həmin Məcəllənin 14-cü maddəsinə əsasən bu Məcəllə ilə cəza təhdidi altında qadağan olunmuş ictimai təhlükəli əməlin (hərəkət və ya hərəkətsizliyin) təqsirli olaraq törədilməsi cinayət sayılır .Cinayət qanununda nəzərdə tutulmuş hər hansı əməlin (hərəkət və ya hərəkətsizliyin) əlamətləri formal cəhətdən mövcud olsa da, lakin az əhəmiyyətli
olduğuna görə ictimai təhlükəli sayılmayan, yəni şəxsiyyətə, cəmiyyətə və yaxud dövlətə zərər yetirməyən və ya zərər yetirmək təhlükəsi yaratmayan əməl (hərəkət və ya hərəkətsizlik) cinayət hesab edilmir.
Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu “Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 264-cü maddəsinin şərh edilməsinə dair” 10 aprel 2012-ci il tarixli Qərarında qeyd etmişdir ki, məsuliyyətin yaranması hüquqi, eləcə də cinayət-hüquqi nəticələr törətdiyi üçün buna səbəb olan hansı hərəkətin (və ya hərəkətsizliyin) edilməsi, o cümlədən məhz hansı vəzifənin yerinə yetirilməməsi hüquqi müəyyənlik prinsipinə uyğun olaraq, qanunda dəqiq və aydın göstərilməlidir. Eyni zamanda, cinayət qanunvericiliyi sahəsində hüquqi müəyyənlik prinsipi Konstitusiyanın 71-ci maddəsinin VIII hissəsindən və “İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında” Konvensiyanın 7-ci maddəsindən irəli gəlir. Konstitusiyanın 71-ci maddəsinin VIII hissəsindəki müddəa Əsas Qanunda qanunçuluq prinsipini ifadə edərək, cinayət və cəzanın qanuna əsaslanmasını tələb etməklə yanaşı (nullum crimen sine lege və nulla poena sine lege prinsipləri), cinayət qanununun genişləndirici təfsirinin qadağan edilməsi (lex stricta) və cinayət qanunvericiliyinin aydın və müəyyən olmasını da (lex certa) tələb edir.
Əvəz Zeynalov cinayət törətməmişdir, onun əməlində ittiham edilən maddələrin fakultətiv əlamətləri belə mövcud deyildir. Onun həbsi sifarişlidir və hüquqi müəyyənlik prinsipinə ziddir. O, vəzifəli şəxs deyildir, jurnalistdir, öz intekkeltinin və təxəyyülünün məhsulunu youtube plantformasında xalqa çatdırır və geniş auditotiyaya sahibdir. Məhz onun həbsinin səbəbi də geniş auditoriyanı aydınlatması olmuşdur.

ƏVƏZ ZEYNALOV CİNAYƏT TÖRƏTMƏMİŞDİR, ONUN MÜHAKİMƏSİ HÜQUQİ MÜƏYYƏNLİK PRİNSİPİNƏ ZİDDİR
1. Hər hansı əməlin cinayət hesab edilməsi həmin əməli törədən şəxsin barəsində mühüm cinayət-hüquqi nəticələr törətdiyindən cinayət-hüquqi məsuliyyətə səbəb olan hansı hərəkət və ya hərəkətsizlik, o cümlədən məhz hansı vəzifənin yerinə yetirilməməsi hüquqi müəyyənlik prinsipinə uyğun olaraq qanunda dəqiq və aydın
göstərilməlidir.

2. Təqsir dedikdə, şəxsin törətdiyi ictimai təhlükəli əmələ və onun nəticələrinə qəsd və ya ehtiyatsızlıq formasında psixi münasibəti nəzərdə tutulur. Təqsirsizlik prezumpsiyası və təqsirə görə məsuliyyət prinsipləri ilə təqsir cinayət tərkibinin mütləq elementi kimi təsbit edilir və şəxsin cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsinin əsasını təşkil edir. Belə ki, Cinayət Məcəlləsinin 7-ci maddəsinə uyğun olaraq, yalnız törətdiyi ictimai təhlükəli əmələ (hərəkət və ya hərəkətsizliyə) və onun nəticələrinə görə təqsiri müəyyən olunmuş şəxs cinayət məsuliyyətinə cəlb edilə və cəzalandırıla bilər. Şəxs təqsirsiz olaraq vurduğu zərərə görə cinayət məsuliyyətinə cəlb oluna
bilməz.

3. Təqsir şüur və iradə kimi psixoloji elementlərin məcmusudur və bu elementlər müvafiq olaraq ictimai təhlükəli davranışın əqli və iradəvi tərəflərini təşkil edir. Əqli meyar ondan ibarətdir ki, təqsirli şəxs əməlin ictimai təhlükəliliyini və belə əməlin törədəcəyi ictimai təhlükəli nəticələri dərk edir. İradi element cinayətin subyektinin
şüurunda baş verən iradəvi proseslərlə səciyyələnir: şəxs ictimai təhlükəli nəticələrin baş verməsini arzu edir və ya şüurlu surətdə onlara yol verir, yaxud yüngül fikirliliklə ictimai təhlükəli nəticələrin qarşısının alınmasına ümid
edir. Cinayət qanunvericiliyi təqsirin iki – qəsd və ehtiyatsızlıq formalarını fərqləndirir. Belə ki, Cinayət Məcəlləsinin 24-cü maddəsinə əsasən, əməli (hərəkət və ya hərəkətsizliyi) yalnız qəsdən və ya ehtiyatsızlıqdan törətmiş şəxs cinayət törətməkdə təqsirli sayılır. Ehtiyatsızlıqdan törədilmiş əməl (hərəkət və ya hərəkətsizlik) yalnız bu
Məcəllənin Xüsusi hissəsinin müvafiq maddəsi ilə nəzərdə tutulmuş hallarda cinayət
sayılır.

4. Birbaşa və ya dolayı qəsdlə törədilmiş əməl (hərəkət və ya hərəkətsizlik) qəsdən törədilmiş cinayət sayılır. Şəxs öz əməlinin (hərəkət və ya hərəkətsizliyinin) ictimai təhlükəli olduğunu dərk etmiş, onun ictimai təhlükəli nəticələrini qabaqcadan görmüş və bunları arzu etmişdirsə, bu halda cinayət birbaşa qəsdlə törədilmiş hesab olunur. Şəxs öz əməlinin (hərəkət və ya hərəkətsizliyinin) ictimai təhlükəli olduğunu dərk etmiş, onun ictimai təhlükəli nəticələrini qabaqcadan görmüş, lakin bunları arzu etməmiş və belə nəticələrin baş verməsinə şüurlu surətdə yol vermişdirsə, bu halda cinayət dolayı qəsdlə törədilmiş hesab olunur. Cinayətkarcasına özünəgüvənmə və ya cinayətkarcasına etinasızlıq nəticəsində törədilmiş əməl (hərəkət və ya hərəkətsizlik) ehtiyatsızlıqdan törədilmiş cinayət sayılır. Şəxs öz əməlinin (hərəkət və ya hərəkətsizliyinin) ictimai təhlükəli nəticələr verə biləcəyi imkanını qabaqcadan görmüş, lakin kifayət qədər əsas olmadan onların qarşısını alacağını güman etmişdirsə, bu əməl (hərəkət və ya hərəkətsizlik) cinayətkarcasına özünəgüvənmə nəticəsində törədilmiş cinayət hesab olunur. Şəxs öz əməlinin (hərəkət və ya hərəkətsizliyinin) ictimai təhlükəli nəticələr verə biləcəyi imkanını lazımi diqqət və ehtiyatlılıq göstərərək qabaqcadan görməli olduğu və görə biləcəyi halda, onları görməmişdirsə, bu əməl (hərəkət və ya hərəkətsizlik) cinayətkarcasına etinasızlıq nəticəsində törədilmiş cinayət hesab olunur (Cinayət Məcəlləsinin 25 və 26-cı maddələri).

5. Qeyd edilməlidir ki, subyektiv cəhətin müstəqil əlamətləri kimi motiv və məqsəd yalnız qəsdən törədilən cinayətlər zamanı, yəni qanunla qorunan ictimai dəyər, maraq və ya sərvətlərə zərər vurmaq meyli və niyyətinin olduğu hallarda mövcud olur. Təqsirin ehtiyatsızlıq formasında isə şəxsin niyyəti təhlükəli nəticələrin baş verməsinə yönəlmir. Ehtiyatsızlığın hər iki növündə cinayətin motiv və məqsədi deyil, müvafiq nəticələrin baş verməsinə səbəb olmuş davranışın motiv və məqsədləri mövcud ola bilər. Burada davranışın motivi və məqsədi ilə baş vermiş ictimai təhlükəli nəticə arasında daxili əlaqə olmur.

6. Cinayət hüquq nəzəriyyəsində təqsirin qarışıq (ikili) forması damövcuddur. Qarışıq təqsir ilə törədilən cinayət zamanı şəxsin ictimai təhlükəli əmələ münasibəti qəsd, bu əməlin ictimai təhlükəli nəticələrinə münasibəti isə ehtiyatsızlıq formasında ifadə olunur.

7. İkili təqsir forması ilə törədilən cinayətlər obyektiv cəhətin quruluşundan asılı olaraq iki qrupa bölünür: iki nəticəyə səbəb olan maddi tərkibli cinayətlər; ehtiyatsızlıqdan daha ağır nəticələrə səbəb olmuş formal tərkibli
cinayətlər.

8. Cinayət Məcəlləsinin Ümumi hissəsində qarışıq (ikili) təqsir müstəqil təqsir forması kimi müəyyən olunmasa da, Məcəllənin Xüsusi hissəsi ilə nəzərdə tutulan bəzi cinayət tərkibləri onların qarışıq təqsir forması ilə törədilməsini söyləməyə əsas verir.

9. Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun məsələ ilə bağlı hüquqi mövqeyi ondan ibarətdir ki, cinayət məsuliyyəti yaradan əməlin qanunda dəqiq, birmənalı və açıq-aşkar şəkildə göstərilməsi tələb edilir. Müvafiq olaraq, təqsirsiz şəxslərin cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmasına və təqsirli şəxslərin cinayət məsuliyyətindən kənarda
qalmasına şərait yaratmamaq məqsədilə məsuliyyəti müəyyən edən cinayət qanununun müddəası qeyri-müəyyən və ikimənalı olmamalıdır (“Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 228.1, 229.1, 230, 231 və 232.1-ci maddələrinin bəzi müddəalarının şərh edilməsinə dair” 2010-cu il 21 iyun tarixli Qərar).

10. Cinayət qanunvericiliyi sahəsində hüquqi müəyyənlik prinsipi Konstitusiyanın 71-ci maddəsinin VIII hissəsindən və Konvensiyanın 7-ci maddəsindən irəli gəlir. Konstitusiyanın 71-ci maddəsinin VIII hissəsindəki müddəa Əsas Qanunda qanunçuluq prinsipini ifadə edərək, cinayət və cəzanın qanuna əsaslanmasını tələb etməklə yanaşı (nullum crimen sine lege və nulla poena sine lege prinsipləri), cinayət qanununun genişləndirici təfsirinin qadağan edilməsi (lex stricta) və cinayət qanunvericiliyinin aydın və müəyyən olmasını da (lex certa) tələb edir.

11. İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin Böyük Palatasının (bundan sonra – Avropa Məhkəməsinin Böyük Palatası)Korbely Macarıstana qarşı iş üzrə 2008-ci il 19 sentyabr tarixli Qərarında göstərilmişdir ki, Konvensiyanın 7-ci maddəsi ittiham olunan şəxsin maraqlarının ziyanına cinayət-hüquqi normaların geriyə qüvvəsinin qadağan edilməsi ilə məhdudlaşmır. Bununla bərabər, həmin maddə özündə daha ümumi prinsipləri ehtiva edir. Həmin prinsiplərə əsasən yalnız qanun cinayətin tərkibini və buna görə cəzanı müəyyən edə bilər (nullum crimen, nulla poena sine lege), o cümlədən ittiham olunan şəxsin ziyanına, məsələn, analogiya üzrə, cinayət hüquq
normalarının genişləndirici şərh olunmasını qadağan edir. Bu prinsiplərin mahiyyətindən aydın olur ki, milli qanunvericilik cinayətin tərkibini dəqiq müəyyən etməlidir (§ 70).

12. Bununla bağlı nəzərə almaq lazımdır ki, Avropa Məhkəməsinin Böyük Palatasının Sergey Zolotukhın Rusiyaya qarşı iş üzrə 2009-cu il 10 fevral tarixli Qərarında göstərilmişdir ki, 7 saylı Protokolun 4-cü maddəsində təsbit edilmiş təminat əvvəlki ittiham və ya bəraət hökmünün “res judicata” qüvvəsinə artıq mindiyi halda yeni cinayət işi başlandıqda yer alır… Konvensiyaya dair 7 saylı Protokolun 4-cü maddəsinin məqsədi – “yekun” qərarla nəticələnmiş cinayət təqibinin təkrarlanmasını qadağan etməkdir. Öz növbəsində “Cinayət işləri üzrə hökmlərin beynəlxalq qaydada tanınması haqqında” Avropa Konvensiyasına istinad edən Konvensiyaya dair 7 saylı
Protokolun İzahedici Məruzəsinə müvafiq olaraq, “qərar” ənənəvi ifadəyə görə “res judicata” qüvvəsinə mindikdə yekun sayılır (§ 83, 107).

13. Hüquq sistemi, qanuna tabe olan şəxslərin davranışlarını qəti şəkildə tənzimləmələrinə və qanuna tabe olanların dövlət hakimiyyəti tərəfindən istifadəsindən qorumalarına icazə verməlidir. Hüquqi müəyyənlik qərarların qanuni qaydalara uyğun verilməsi, yəni qanuni olması tələbini əks etdirir. Hüquqi müəyyənlik konsepsiyası milli hüquqdakı fərdi muxtariyyət anlayışı ilə sıx şəkildə əlaqələndirilə bilər. Hüquqi
müəyyənlik anlayışının qanuna daxil olma dərəcəsi, milli hüquqdan asılı olaraq dəyişir. Bununla birlikdə, qanuni müəyyənlik tez-tez qanunun hazırlandığı, təfsir edildiyi və tətbiq olunduğu hüquqi metodların inkişafı üçün əsas prinsip kimi mühüm əhəmiyyətə malikdir.

14. Hüquqi müəyyənlik həm roman-german hüquq sistemlərində, həm də ümumi hüquq sistemlərində (anqlo-sakson) müəyyən edilmiş bir hüquqi anlayışdır. Mülki hüquq ənənəsində, hüquqi müəyyənlik qanuntətbiq edicinin və ya riayət etməli olan şəxslərin davranışının maksimum dərəcədə proqnozlaşdırıla bilməsi ilə müəyyən edilir.
Ümumi hüquq ənənəsində, qanuni müəyyənlik çox vaxt vətəndaşların işlərini qanunu pozmayacaq şəkildə təşkil etmə qabiliyyəti ilə izah olunur. Hər iki qanuni ənənədə hüquqi müəyyənlik dövlət orqanları tərəfindən görülən qanunvericilik və inzibati tədbirlərin qanuniliyi üçün əsas prinsip kimi qəbul edilir.

15. Hüquqi müəyyənlik termini fərqli mənalara malik olmasına baxmayaraq, əksər Avropa ölkələrində qanuni müəyyənliyi hüquq sisteminin təməl keyfiyyəti və qanunun aliliyi üçün rəhbər tələb kimi qəbul edirlər. Konsepsiya ingilis ümumi hüququ ilə müşahidə oluna da bilər. Konsepsiya bütün Avropa mülki hüquq sistemlərində də tanınmışdır. Hüquqi müəyyənlik hal-hazırda Avropa Birliyi hüququnun ümumi prinsiplərindən biri kimi tanınır və ” müəyyən bir hərəkətin səbəb ola biləcəyi nəticələr bütün qanunların, şəxsin lazımi tövsiyələri ilə vəziyyəti məqbul dərəcədə qabaqcadan görməsi üçün kifayət qədər dəqiq olmasını tələb edir”. Hüquqi müəyyənlik prinsipi və
qanunun aliliyi aşağıdakılarla ehtiva olunur: qanunlar və qərarlar ictimaiyyətə açıqlanmalıdır; qanunlar və qərarlar qəti və aydın olmalıdır; məhkəmələrin qərarları məcburi hesab edilməlidir; qanun və qərarların geriyə qüvvəsi məhdud olmalıdır; qanuni maraqlar və gözləntilər qorunmalıdır.

16. Hüquqi müəyyənlik anlayışı 1960-cı illərdən bəri Avropa Ədalət Məhkəməsi tərəfindən Avropa Birliyi hüququnun ümumi prinsiplərindən biri kimi qəbul edilmişdir. Avropa Birliyi qanunlarından əvvəl mövcud olan beynəlxalq hüquq və ictimai hüququn vacib bir ümumi prinsipi hesab olunur. Avropa Birliyi hüququnda ümumi bir prinsip olaraq, qanunun dəqiq və qərəzsiz olması və hüquqi təsirlərini, xüsusən də maliyyə öhdəliklərinə tətbiq edildiyi zaman müəyyən olması lazım olduğunu ifadə edir. Avropa Birliyində qanuni qüvvəyə minəcək qanunların qəbul edilməsinin müvafiq bir hüquqi əsası olmalıdır. Avropa Birliyi qanunlarını tətbiq edən üzv dövlətlərdəki
qanunvericilik, qanuna tabe olanlar tərəfindən aydın şəkildə başa düşüləcək şəkildə ifadə edilməlidir. Avropa Birliyi hüququnda hüquqi müəyyənliyin ümumi prinsipi Ex post facto qanunlarını qadağan edir, yəni qanunlar dərc olunmadan qüvvəyə minməməlidir. Ümumi prinsip, tərəflərin qanunun nə olduğunu və ona əməl etmələrini
təmin etmək üçün kifayət qədər məlumatın ictimaiyyətə çatdırılmasını da tələb edir. Əsasən, hüquqi müəyyənlik və vicdanlılıq prinsiplərindən qaynaqlanan qanuni gözləmə doktrinası, eyni zamanda Avropa Birliyi hüququnda ümumi qanuni müəyyənlik prinsipinin mərkəzi elementidir. Güc alətindən sui-istifadə, Avropa Birliyi hüququnda ümumi qanuni müəyyənlik prinsipinin digər bir vacib elementidir. Bu prinsipin hüquqi cəhətini bir səlahiyyətin verildiyi məqsəddən başqa bir məqsəd üçün həyata keçirilməməsi lazım olduğu məsələsi təşkil edir. Qeyd olunanlardan əlavə hüquqi əminlik anlayışı Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi tərəfindən tanınır.

17. Beləliklə, təqsirsiz şəxslərin cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmasına və təqsirli şəxslərin cinayət məsuliyyətindən kənarda qalmasına şərait yaratmamaq məqsədilə məsuliyyəti müəyyən edən cinayət qanununun müddəası qeyri-müəyyən və ikimənalı olmamalıdır. Göstərilənlərlə yanaşı qeyd olunmalıdır ki, əməlin (hərəkət və ya hərəkətsizliyin) cinayət sayılması və həmin əmələ görə cəza və digər cinayət-hüquqi
xarakterli tədbirlərin yalnız CM ilə müəyyən edilməsi və cinayət qanununun tətbiqi zamanı analogiyaya yol verilməməsi tələbi cinayət qanununda təsbit olunmuş qanunçuluq prinsipindən irəli gəlir (CM-in 5.1 və 5.2-ci maddələri). Eyni zamanda cinayət qanunvericiliyin prinsiplərinə nəzər saldıqda bəlli olur ki, bir əməlin cinayət olması üçün və ya cinayət qanunvericiliyin tətbiq olunacağı təhdidini yaratması üçün, obyektiv və subyektiv meyarlar vacibdir. Obyektiv meyar onu tələb edir ki, şəxs etdiyi təqsir zamanı nəticələrini öncədən cəza təhdidi altında psixoloji olaraq dərk etməli idi (actus reus). Subyektiv meyara gəldikdə isə şəxsin cinayət
törətməsi yönündə təqsiri olmalıdır (mens rea), bu da qəsd və ehtiyatsızlıq kimi qarşımıza çıxmaqdadır.
18.Jurnalistlik fəaliyyəti vəzifəli şəxs olmadığı üçün Əvəz Zeynalov bunun hüquqi nəticələrini görərək fəaliyyət göstərmişdir, dünyanın heç bir yerində bu fəaliyyət vəzifəli şəxs kimi dəyərləndirilmir. Məhz buna görə də onun rüşvət damğası ilə həbs edilməsi, hansı ki, bu maddə vəzifə əleyhinə olan cinayətlər kateqoriyasına
aiddir, sadəcə yolverilməzdir, hüquqi müəyyənlik prinsipinə zidir.

19.Şəxs təqsirsiz olaraq vurduğu zərərə görə cinayət məsuliyyətinə cəlb oluna bilməz (CM 7.2-ci maddə). Cinayət qanunvericiliyini ruhunun əsasını təşkil edən cinayət və cəzanın qanuna əsaslanmasını tələb etməklə yanaşı (nullum crimen sine lege və nulla poena sine lege prinsipləri), cinayət qanununun genişləndirici təfsirinin qadağan edilməsi (lex stricta) və cinayət qanunvericiliyinin aydın və müəyyən olmasını da (lex certa) prinsipləri pozulmuşdur

20.Belə ki, daxili məhkəmələr söz azadlığı ilə bağlı işlərə baxarkən Azərbaycan Konstitusiyasının ifadə azadlığı ilə bağlı olan müddəalarını, o cümlədən 47-ci və 50-ci maddələrini, Avropa Konvensiyasının 10-cu maddəsini, həmin maddənin tətbiqi ilə bağlı Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin presedent hüququnu və Azərbaycan Respublikasında insan hüquq və azadlıqlarının həyata keçirilməsinin tənzimlənməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanununu tətbiq etməlidir.

21.İfadələrin hansı konteksdə olmasını, hansı şəraitdə deyilməsini, deyilən ifadələrlə bağlı cəmiyyətə bəlli olan faktual baza üçün yetərli ola biləcək məlumatların olubolmamasını, ifadələrin konkret kontekslərdə qiymətləndirici Və ya faktlar barədə açıqlama olub-olmamasını, həmin ifadələrin sübut edilə-bilən və ya sübut edilməsi mümkün olmayan ifadələr olmasını, müəllifin niyyətini, barələrindən ifadələrin işlədildiyi obyektlərin dəqiq müəyyən edilib-edilməməsinin mümkün olubolmamasını, bu ifadələrin xüsusi ittihamçıya nə aidiyyətinin olub-olmamasını araşdırmalıdır. Azərbaycan demokratik dövlətdir. Azərbaycan xalqının iradəsini bildirən Konstitusiyanın preambulasında deyilir ki, Azərbaycan xalqının ən mühüm niyyətlərindən biri Konstitusiya çərçivəsində demokratik quruluşa təminat verməkdir. Konstitusiyanın 7-ci maddəsinin I-ci hissəsinə görə Azərbaycan dövləti demokratik, hüquqi… respublikadır.

22.Demokratik dövlət geniş söz azadlığı olmadan yaşaya və inkişaf edə bilməz. Hər kəsin ifadə azadlığı olmayan yerdə xalqın iradəsi hökmran ola, cəmiyyət və dövlət səmərəli idarə oluna, insan haqları təmin oluna, ədalətli, hüququn alililiyinə söykənən cəmiyyət var ola bilməz.

23.Konstitusiyanın 12-ci maddəsinin I-ci hissəsi deyir ki, insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsi dövlətin ali məqsədidir. Konstitusiyanın 12-ci maddəsinin II hissəsinə görə isə Bu Konstitusiyada
sadalanan insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq edilir. Beynəlxalq müqavilələr Azərbaycan qanunvericiliyinin tərkib hissəsidir və normativ hüquqi aktlar iyerarxiyasında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və referendumla qəbul edilən aktlardan sonrakı yeri tuturlar.

24.Konstitusiyanın 151-ci maddəsinə görə Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sisteminə daxil olan normativ hüquqi aktlar ilə (Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası və referendumla qəbul edilən aktlar istisna olmaqla) Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı dövlətlərarası müqavilələr arasında ziddiyyət yaranarsa, həmin beynəlxalq müqavilələr tətbiq edilir.

25.İnsan haqları ilə bağlı Azərbaycanın tərəfdar çıxdığı ən önəmli beynəlxalq müqavilələrdən biri İnsan Haqları və Əsas Azadlıqlarının Qorunması Haqqında Avropa Konvensiyasıdır.

26.İnsan Haqları və Əsas Azadlıqlarının Qorunması Haqqında Avropa Konvensiyası (Avropa İnsan Haqları Konvensiyası) (1950) Avropa Şurası üzvü olan ölkələr üçün əsas normativ hüquqi aktlardan biridir. Azərbaycan bu
Konvensiyanı 2001-ci ilin dekabrında ratifikasiya edib. 2002-ci ilin aprelin 15-dən Konvensiya Azərbaycan ərazisində qüvvəyə minib (işğal edilmiş ərazilər istisna olmaqla). Bununla Azərbaycan Konvensiyanın və onun protokollarının verdiyi haqları, o cümlədən hər kəsin ifadə azadlığını öz yurisdiksiyası altında olan
ərazilərdə təmin edəcəyinə söz verib, Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin yurisdiksiyasını, deməli həm də Konvensiya ilə bağlı Məhkəmənin presedent hüququnun ölkə daxilində tətbiqedilənliyini qəbul edib.
27.Konvensiyanın ifadə azadlığını müəyyən edən 10-cu maddəsinə görə hər kəsin öz düşüncəsini azad ifadə etmək haqqı var. Bu haqqa öz düşüncəsində qalmaq, dövlət hakimiyyətinin hər hansı müdaxiləsi olmadan və dövlət sərhədlərindən asılı olmayaraq bilgi və ideyaları almaq və yaymaq azadlığı daxildir.

28.Konvensiyanın 10-cu maddəsinin 2-ci bəndi isə deyir ki, bu haqlar onları gerçəkləşdirənlər üzərinə öhdəliklər və məsuliyyətlər də qoyur. İfadə azadlığının gerçəkləşdirilməsi yalnız bu maddədə sadalanan legitim məqsədlərlə, yalnız qanunla müəyyən edilmiş hallarda və yalnız demokratik toplumda gərəkli olan bəlli rəsmiyyətlərlə, şərtlərlə, məhdudluqlarla və ya sanksiyalarla müşayət oluna bilər. Konvensiya ifadə azadlığına müdaxılə üçün hansı məqsədləri legitim sayır? Bunlar:
29.milli təhlükəsizlik, ərazi bütövlüyü və ictimai qaydanın qorunması;
30.iğtişaşların və cinayətlərin qarşısının alınması;
31.əhalinin sağlamlığın və mənəviyyatın qorunması;
32.başqa şəxslərin nüfuzunun və haqlarının qorunması;
33.etibar edilmiş bilgilərin açıqlanmasının qarşısının alınması;
34.ədalət mühakiməsinin nüfuzunun və tərəfsizliyinin təmin olunması məqsədləridər.
35.Göründüyü kimi Avropa Konvensiyası da ifadə azadlığının məhdudlaşdırılmasına yol verir. Bununla belə ifadə azadlığını məhdudlaşdırarkən dövlət arxayın olmalıdır ki, bu məhdudlaşdırma: yuxarıda saydığımız legitim məqsədlərin ən azı birindən irəli gəlir;
36.belə məhdudlaşdırma həmin dövlətin iç qanunlarında aydın ifadə olunub və hamının bu qanunlardan xəbər tutmasına imkan yaradılıb;
37.hər hansı məhdudlaşdırma “demokratik toplumda zəruru” olmaq sınağından keçə bilməlidir.
38.Demokratik cəmiyyətdə zərurilik sınağı tələb edir ki, məhdudlaşdırma təxirəsalınmaz sosial tələbatdan irəli gəlməlidir. Tətbiq edilən məhdudlaşdırma tədbiri qarşıya qoyulan məqsədə adekvat olmalıdır.
39.Eyni müddəanı Azərbaycan Respublikasında insan hüquq və azadlığlarının həyata keçirilməsinin tənzimlənməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanunu da təkrar edib.
40.Konstitusiya Qanununun 3.4-cü maddəsinə əsasən insan hüquqlarına və ya azadlıqlarına qoyulan məhdudiyyətlər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında və bu Konstitusiya Qanununda nəzərdə tutulan qanuni məqsədə yönəlməli və həmin məqsədə mütənasib olmalıdır. Azərbaycan Ali Məhkəməsinin 30 mart 2006-cı il tarixli Plenumunun qərarı
41.İnsan Haqları Üzrə Avropa Məhkəməsinin qərarları bütün üzv dövlətlərin ərazisində məcburi hüquqi qüvvəyə malik olmasını və məhkəmələr tərəfindən tətbiq edilməli olmasını Ali Məhkəmənin Plenum qərarı da təsdiq edir və göstərir ki, yerli qanunvericiliklə İnsan Hüquqları Konvensiyası və Avropa Məhkəməsinin qərarları arasında ziddiyyət yaranarsa Konvensiya və Avropa məhkəməsinin qərarları tətbiq edilir.
42.Ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi zamanı “İnsan haqları və əsas azadlıqlarının qorunması haqqında” Avropa Konvensiyası müddəalarının və İnsan Haqları üzrə Avropa Məhkəməsinin presedentlərinin tətbiqi haqqında Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi Plenumunun Qərarının 2-ci və 3-cü hissələrində deyilir: Azərbaycan Respublikası “İnsan Haqları və əsas azadlığlarının qorunması haqqında” Avropa Konvensiyasının iştirakçısı və onu 2002-ci ilin aprelin 15-də ratifikasıya etmiş dövlət kimi Konvensiya və onun protokollarının təfsiri və tətbiqi məsələləri üzrə Avropa Məhkəməsinin yurisdiksiyasının məcburiliyini tanıyır. Azərbaycan Respublikası Konvensiyanı ratifikasiya etdiyi dövrdən sonra yurisdiksiyası altında olan insanların Konvensiyada nəzərdə tutulan hüquqlarını təmin etməlidir.
43.İnsan və vətəndaş haqlarının və azadlıqlarının pozulması ilə bağlı məhkəmələr milli qanunvericiliklə yanaşı Konvensiya müddəalarını da rəhbər tutmalı və bu zaman İnsan Haqları üzrə Avropa Məhkəməsinin təcrübəsinə istinad etməlidirlər.
44.“İnsan Haqları və əsas azadlıqlarının qorunması haqqında” Avropa Konvensiyası normaları hüququn digər normalarından təcrid olunmuş şəkildə yox, beynəlxalq hüququn müvafiq normaları nəzərə alınmaqla təfsir və tətbiq edilməlidir. Beynəlxalq müqavilələrin, o cümlədən Avropa İnsan Haqları Konvensiyası normalarının təfsiri zamanı onun konteksti ilə yanaşı müqavilənin sonrakı tətbiqi təcrübəsinə istinad edilməlidir.
45.Bu, qərarın mətnindən də göründüyü kimi, Konvensiyanın və Avropa Məhkəməsinin qərarlarının məhkəmələr tərəfindən tətbiq olunması məcburi xarakter daşıyır. Həmin qərarın 24-cü bəndində göstərilir ki, İnsan hüquq və
azadlıqlarını pozan qərarların çıxarılması həmin şəxslər barəsində CPM-in 355-ci maddəsinə əsasən xüsusi qərardad çıxarılmasına əsasdır.
46.FİKRİ İFADƏ ETMƏK AZADLIĞI ilə bağlı həmin qərarın 22-ci bəndində göstərilir: Mətbuat, söz azadlığı ilə bağlı işlərə baxarkən məhkəmələr hüquqi dövlət quruculuğunda mətbuatın mühüm rol oynamasını nəzərə almalı, ona
diqqət yetirməlidirlər ki, mətbuat ictimai fikri formalaşdırır, vətəndaşların hakimiyyət strukturları üzərində nəzarətini həyata keçirir, demokratik dəyərlərin yayılması üçün maarifçilik funksiyasını yerinə yetirir. Fikri ifadə etmək azadlığı demokratik cəmiyyətin mühüm əsaslarından biri olmaqla yanaşı fərdi fikirlərə münasibətdə dözümlülük demokratik siyasi sistemin mühüm ünsürüdür. Nəzərə almaq lazımdır ki, təkcə məlumatın məzmunu deyil, onun şəxsin şərəf və ləyaqətinin alçaldılmasına səbəb olmayan ifadə forması da fikir azadlığı ilə müdafiə olunur. Fikri ifadə azadlığına qoyulan məhdudiyyət məcburi xarakterə malik ictimai zərurətlə bağlı olmalıdır.
47.Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin dönə-dönə dediyi kimi: “İfadə azadlığı cəmiyyətin mühüm təməllərindən birini, onun tərəqqisi və hər kəsin gəlişməsi üçün baza şərtlərdən birini təşkil edir. 10-cu maddənin 2-ci bəndi nəzərə alınmaqla, ifadə azadlığı təkcə xoş qarşılanan, ziyansız sayılan “bilgi və ideyalara” deyil, həm də dövləti və ya əhalinin hər hansı bir bölümünü incidən, şoka salan və ya narahat edən “bilgi və ideyalara” da
tətbiq edilir. Plüralizmin (çoxsəsliliyin), dözümlülüyün və geniş düşüncəliliyin tələbləri belədir. Bunsuz “demokratik toplum” yoxdur (bax: Həndisayd BKya qarşı (1976) 1 EHRR 737, paraqraf 49-da).
48.Qanunların idarə etdiyi toplumda mətbuatın əvəzedilməz rolunu nəzərə almaq zəruridir (bax: Kastells İspaniyaya qarşı 23 aprel 1992, seriya A N 236, səh 23, paraqraf 43). Mətbuat, o cümlədən başqa şəxslərin nüfuzunu qorumaq üçün müəyyən hədləri keçməli olmasa da, ictimai önəmli məsələlərlə bağlı xəbər və düşüncələri yaymaq onun borcudur. Belə xəbər və düşüncələri yaymaq mətbuatın
borcu olduğu kimi cəmiyyətin də bunları almaq haqqı var. Başqa cür olsaydı, mətbuat həyati önəm daşıyan rolunu – cəmiyyətin “gözətçi köpəyi” rolunu oynaya bilməzdi (bax: Observer və Qardian Britaniyaya qarşı 26 noyabr 1991-ci il, səh
29-30, paraqraf 59). Jurnalist azadlığı mümkün şişirtmə, və hətta provokasiya imkanlarını da əharə edir. (bax: Prager və Oberschlick Avstriyaya qarşı (N1), 26 Aprel 1995-ci il qərarı, seriya A. N 313, səh, 19, para 38)
49.Bu azadlıqdan 10(2)-ci maddədə nəzərdə tutulan hallarda, lakin çox dəqiq və dar cızılan istisnalar ola bilər. Hər hansı məhdudlaşdırmanın gərəkliliyi inandırıcı dərəcədə müəyyən olunmalıdır. Məhkəmə təkrar-təkrar deyir ki, 10(2)-ci maddədə ictimai önəmli məsələlərlə bağlı debatlar üzərinə məhdudluqlar qoyulması üçün
çox dar imkan qoyulub (Sürək Türkiyəyə qarşı (N1) (GC), N 26682/95, para 61, ECHR 1999-IV).
50.Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi 10-cu maddə ilə bağlı işə baxarkən “…iki qarşıqarşıya duran prinsiplər arasından seçimlə yox, dar yozulmalı bir sıra istisnaların mövzusu olan ifadə azadlığı prinsipi ilə üzləşir… Müdaxilənin Maddə 10(2)-də sadalanan istisnalara aid olması yetərli deyil; müdaxilənin mövzunun konkret
kateqoriya ilə üst-üstə düşməsinə görə edilməsi və ya ümumi və ya qəti şərtlərlə formulə edilmiş hüquq qaydası tərəfindən dəstəklənməsi də yetərli deyil. Məhkəmə arxayın olmalıdır ki, baxdığı spesifik işdə faktlar və hallar nəzərə alınmaqla müdaxilə zəruri olub (bax: Sandi Tayms Birləşmiş Krallığa qarşı (1979)2EHRR 245, 281, paraqraf 65).
51.Məhdudlaşdırma üçün “qaçınılmaz sosial tələbat”ın olmasının qiymətləndirilməsi birinci olaraq milli səlahiyyət sahiblərinin işidir. Bunu edərkən onların bəlli dərəcədə mülahizə sərbəstliyi var. Bununla belə, mediaya toxunan məsələrdə milli mülahizə sərbəstliyi demokratik toplumun azad mətbuatın varlığını təmin etmək və qorumaq kimi maraqları ilə şərtlənir. 10(2)-ci maddənin tələb etdiyi kimi məhdudlaşdırmanın güdülən legitim marağa proporsional olub-olmadığını ölçərkən toplumun bu marağının çəkisi çox ağır olacaq (bax: Fressoz və Roire
Fransaya qarşı (GC), n. 29183/95, para 45, ECHR 1999-I).
52.Nəzarət funksiyasını yerinə yetirərkən Məhkəmə milli hakimiyyətin yerini tutmur, 10-cu maddəyə əsasən onların qiymətləndirmə səlahiyyətlərinə uyğun olaraq çıxardıqları qərarlarını yoxlayır. Bunu edərkən Məhkəmə şikayət edilən “müdaxiləyə” bütün işin işığında baxmalıdır və bu müdaxiləni bəraətləndirmək üçün irəli sürülən səbəblərin “uyğun və yetərli” olub-olmadığını müəyyən etməlidir. Bunu edərkən Məhkəmə özünü arxayın edə bilməlidir ki, milli hakimiyyətlər 10-cu maddənin irəli sürdüyü prinsiplərə uyğun olan standartları tətbiq ediblər və üstəgəl, öz qərarlarını işlə bağlı faktların yolverilən qiymətləndirilməsi əsasında çıxarıblar. (bax: Grinberg Rusiyaya qarşı, n23472/03, para 26-27, 21 iyul 2005; Vogt Almaniyaya qarşı, 26 Sentyabr 1995-ci il qərarı, Seriya A n 323, səh. 25-26, para 52). Daha sonra Məhkəmə məhkəmə işindəki tərəflərinin mövqeləri, müzakirə edilən məqalənin mövzusu və yerli məhkəmələr tərəfindən dartışdırılan açıqlamalara necə qiymət verməsi kimi
elementləri hesaba alacaq (bax: Jerusalem Avstriyaya qarşı, n. 26958/95, para 35, ECHR 2001-II).
53.Öz təcrübəsində Məhkəmə faktlar barədə açıqlamalarla qiymətləndirici mülahizələr arasında fərq qoyur. Faktların varlığı göstərilə bildiyi halda qiymətləndirici mülahizələrin doğruluğu sübutetmə predmeti ola bilməz.
Açıqlamanın qiymətləndirici mülahizə sayıldığı halda müdaxilənin proporsionallığı dartışdırılan açıqlama üçün yetərli faktual bazanın olubolmadığından asılı ola bilər. Ona görə ki, dəstəkləyici faktual baza olmadan qiymətləndirici mülahizə də həddi keçən ola bilər (bax: məsələn, Feldek Slovakiyaya qarşı, 12 iyul 2001-ci il qərarı, Raportlar 2001-VIII, para 75-76). Ümumi qayda olaraq Məhkəmə qəbul edir ki, qiymətləndirici mülahizə ilə onu
dəstəkəyən faktlar arasında bağlılığın zəruriliyi işdən işə spesifik hallardan asılı olaraq fərqli ola bilər (bax: De Haes və Gijsels Balçikaya qarşı, 24 Fevral 1997- ci il, Qərarların hesabatı 1997-I, para 47; Feldek Slovakiyaya qarşı, 12 iyul 2001-ci il qərarı, Raportlar 2001-VIII, para 86).
54.Məhkəmə həm də müəyyən etdi ki, qiymətləndirici mülahizələrin əsaslandığı faktlar ümumi topluma artıq bəlli olduğu hallarda onları ortaya qoymaq tələbinın sərtliyi daha az olmalıdır (bax: Feldek işi, para 86).
55.Məhkəmə dəfələrlə ifadə azadlığına qarşı cinayət cəzasının qarşıya qoyulan məqəsədə mütanasib olmadığını bildirib. Məhkəmə insanın dediyi sözə görə hətta cəza çəkməkdən şərti olaraq azad edilməsini də, qarşıya qoyulan məqəsədə mütanasib olmadığını bildirib (bax: Şener Türkiyəyə qarşı). Bu işdə Avropa İnsan
Hüquqları Məhkəməsi qərara aldı ki, icrası şərti olaraq təxirə salınmış hökm redaktor qismində Ərizəçinin fəaliyyətini məhdudlaşdırır və ictimai müzakirələrdə əhəmiyyətli yeri olan ictimai baxışlarını təqdim etmək imkanını azaldır. Bu amil Məhkəmənin qərarının əsasında duran səbəblərdən biri oldu və o qərara aldı ki,
məhdudiyyət qarşıya qoyulan məqsədə mütənasib deyil. İnsanların dediyi sözə görə cinayət cəzasına məhkum edilərək həbsə alınması və sonradan cəzadan azad edilməsini də, Məhkəmə Konvensiyanın 10-cu maddəsini pozuntusu kimi qiymətləndirib (bax: Dalban Rumınyaya qarşı 29 sentyabr 1999-cu il tarixli qərar
para 52).
56.Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin 18 dekabr 2008-ci il tarixli Rövşən Mahmudov və Yaşar Ağazdə Azərbaycana qarşı işi üzrə qərarında göstərilir: 57.“47. Buna baxmayaraq, müdaxilənin “təqibetmənin qanuni məqsədinə uyğunluğu”nun müəyyən edilməsi də zəruridir.
58.(β) sanksiyanın uyğunluğu
59.Məhkəmə təkrar qeyd edir ki, 10-cu maddə ilə müdafiə edilən ifadə azadlığı hüququna müdaxilənin proposionallığı qiymətləndirilərkən, tətbiq edilən cəzaların ciddiliyi və təbiəti nəzərə alınmalıdır. (bax, Ceylan v. Turkey (GC), no. 23556/94, § 37, ECHR 1999-IV, and Skałka v. Poland, no. 43425/98, §§ 41-42, 27 May
2003). Məhkəmə həmçinin, milli hakimiyyət orqanlarına mətbuatı qanuni ictimai maraq kəsb edən məsələlərin müzakirəsində iştirak etmək fikrindən daşındırmaq kimi məsələlərdə onlar tərəfindən götürülən ölçülər və ya qoyulan sanksiyalara görə, son xəbərdarlıq tətbiq etməlidir. (bax, Cumpǎnǎ and Mazǎre, cited above, §
111).
60.Razılığa gələn Dövlətlərin Konvensiyanın 8-ci maddəsində nəzərdə tutulan fərdlərin reputasiyasının adekvat qanuni müdafiəsinə müvafiq zəmanət vermək və ifadə azadlığının həyata keçirilməsi üzrə pozitiv öhdəliklərinin olmasına baxmayaraq, (bax, Pfeifer v. Austria, no. 12556/03, § 35, ECHR 2007 …; Chauvy and Others, cited above, § 37 in fine; Von Hannover v. Germany, no. 59320/00, § 57, ECHR 2004 VI) onlar bunu o vasitə ilə etməməlidirlər ki, media özünün ictimai və dövlət hakimiyyətinə dair faəliyyətini yerinə yetirməkdə hər hansı bir qeyriqanuni vəziyyətlə üzləşsin. Təhqiqatçı jurnalistlər qadağan olunan geniş ictimai maraq kəsb edən məsələlərə dair məlumat verərkən məsuliyyət daşıyırlar, əgər onlar riski işə salırlarsa, o zaman fərdlərin reputasiyasına ədalətsiz müdaxilyə görə həbs və digər standart sanksiyaların tətbiqi mümükündür. Belə düzgün olmayan
sanksiya qorxusu jurnalistin ifadə azadlığının həyata keçirilməsində mənfi nəticələrə səbəb olur. (bax, Cumpǎnǎ and Mazǎre, cited above, §§ 113-14).
61.Bu işdə ərizəçilərin hər biri beş ay müddətinə həbs cəzasına məhkum edilib. Bu sanksiya şübhəsiz çox ciddi olub, xüsusilə hesab etmək olar ki, daxili qanununa görə daha yüngül alternativ cəzalar müəyyən etmək mümkün idi. Məhkəmə təkrar edir ki, hökmün prinsipcə milli məhkəmələrə aid məsələ olmasına baxmayaraq, mətbuat cinayətinə görə həbsin tətbiqi Konvensiyanın 10-cu maddəsinə görə, jurnalistlərin ifadə azadlığı ilə bir araya sığmalıdır və bu, yalnız fundamental hüquqlara ciddi ziyan vurulan zaman məsələn, zorakılığa, nifrətə təhrikedici
fikriləri özündə əks etdirən işlərdə tətbiq olunmalıdır. (par. 115)
62.Məhkəmə hesab edir ki, bu işin hallarına müvafiq olaraq, cəza olaraq həbsin seçilməsinə heç nə ilə bəraət qazandırmaq mümkün deyil. Belə bir sanksiya özünün təbiəti etibarilə, jurnalist azadlığının həyata keçirilməsinə mənfi təsir edir. Ərizəçilərin həbs müddətlərinin ləğvi və onların məhkumluqlarının silinməsi faktı nəticəni dəyişdirmir, münasib vaxtda geniş cinayət işləri çoxluğunda baş vermiş amnistiya aktının uğurlu təsadüf nəticəsində onlar yalnız cəzalarını çəkməkdən azad ediliblər və ərizəçilərə ünvanlanan spesifik məqsəd kimi qəbul edilə bilməz.
63.Buna görə də belə nətiyə gəlmək olar ki, ərizəçiləri həbs cəzasına məhkum etməklə daxili məhkəmələr mətbuatın demokratik cəmiyyətdə ictimai nəzarətçi (keşikçi köpək) rolunun həyata keçirilməsi prinsipini pozub.
64.(γ)  Nəticə
65.Məhkəmə belə nəticəyə gəlir ki, ərizəçilərin ifadə azadlığı hüququna edilən müdaxiləyə haqq qazandırılmasına baxmayaraq, onların üzərinə qoyulan cinayət sanksiyası ərizəçilərin təhqir və böhtana görə məhkumluğuna səbəb olan təqibin qanuni məqsədinə qeyri-mütənasib olub. Buna görə də, daxili məhkəmələr bu işdə ərizəçilərin fikri ifadə azadlıqlarının məhdudlaşdırılması üçün “zəruri” olan həddi aşıb.
66.Buna görə də Konvensiyanın 10-cu maddəsi pozulub.”
67.Qeyd edilməlidir ki, Eynulla Fətullayev Azərbaycana qarşı işdə AİHM bildirdi ki, Çoxlu sayda insanların həyatını itirməsi ilə nəticələnmiş və regionda əhəmiyyətli dərəcədə gərginlik yaratmış Dağlıq Qarabağ müharibəsi kifayət qədər yaxın dövrün tarixi hadisəsi olduğuna görə və atəşkəsin mövcud olmasına baxmayaraq, münaqişə hələ də davam etdiyinə görə Məhkəmə ərizəçinin məqaləsində müzakirə edilən məsələlərin olduqca həssas xarakterindən xəbərdardır. Xüsusən Məhkəməyə məlumdur ki, Xocalı qurbanlarının xatirəsi Azərbaycan cəmiyyətinin
yaddaşında qorunur və Xocalı hadisələri zamanı yüzlərlə günahsız mülki şəxslərin itkisi dərin milli hüzn mənbəyidir və cəmiyyət daxilində hamılıqla millətin tarixində ən faciəli məqamlardan biri sayılır. Belə olan halda ərizəçinin bildirdiyi fikirlərin ictimaiyyəti şoka salması və ya onu narahat etməsi başa düşüləndir.
Lakin Məhkəmə bir daha bildirir ki, 10-cu maddənin 2-ci bəndinin şərtləri nəzərə alınmaqla, ifadə azadlığı təkcə müsbət qəbul edilən və ya ziyansız sayılan, yaxud əhəmiyyətsiz hesab edilən ―məlumat və ya ―ideyalara deyil, həm də dövlətdə və ya əhalinin hər hansı təbəqəsində inciklik doğuran, onları şoka salan və ya narahat
edən ―məlumat və ya ―ideyalara şamil olunur. Bunlar plüralizmin, tolerantlığın və geniş fikirliliyin tələbləridir, onlarsız ―demokratik cəmiyyət ola bilməz (bax: Həndisayd Birləşmiş Krallığa qarşı, 7 dekabr 1976-cı il, 49-cu bənd, A seriyaları, № 24).
68.Ərizəçi xüsusi ittihamçıları tanımır, onlarla heç bir ədavəti və düşmənçiliyi yoxdur. Ərizəçi nəinki xüsusi ittihamçıları təhqir etməyib, əksinə onları öz hüquqları uğrunda hakimiyyətin özbaşınalığına və qanunsuzluğuna qarşı birləşməyə və xalqla birləşməyə çalışıb. Qazilər Hökumətin onlarla belə qəddar davranışına layiq deyillər.
69.Ərizəçi bildirir ki, əslində onu siyasi fəaliyyətinə xüsusilə də “Tərtər” cinayətlərinin üstünün açılmasında fəal araşdırmaçı fəaliyyətinə görə siyasi motivlə həbs ediblər, həbs prosesində sadəcə olaraq xüsusi ittihamçılardan istifadə edilib.
ƏVƏZ ZEYNALOVUN HƏBSİ ONUN JURNALİSTLİK FƏALİYYƏTİNƏ görədir. Məhz bu səbəblədir ki, onu vəzifəli şəxs kimi qələmə vermişlər və onun həbsinin arxasında duran gizli plan onu susdurmaq, jurnalist kimi fəaliyyətdən
məhrum etməkdir. Bu isə Avropa Konvensiyasının 18-ci maddəsinin, eyni zamanda 10-cü maddəsinin pozuntusu deməkdir. Yuxarıda qeyd olunanları əsas tutaraq Sizdən XAHİŞ EDİRİK
1. Kassasiya şikayətimizi təmin edəsiniz
2. Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin 1(103)-917/2024 saylı, 23.04.2024 tarixli qərarının ləğv edilməsi, Zeynalov Əvəz Tapdıq oğlunun əməlində cinayət tərkibində olmadığı üçün irəli sürülmüş ittihamlar üzrə cinayət təqibinə xitam
verilməsinə dair qərar qəbul edəsiniz.
3. Zeynalov Əvəz Tapdıq oğlunun İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Konvensiyanın 6-cı, 10-cu və 18-ci maddələrində qeyd olunmuş hüquqlarının pozuntusunu tanıyasınız.
Qoşma- order əlavə edilir